به گزارش معاونت پژوهش موسسه آموزش عالی حوزوی الزهرا سلام الله علیها گرگان، کارگاه علمی با موضوع « خانواده محوری و آسیب های نوپدید در فضای مجازی» در تاریخ 1401/12/14 در این موسسه برگزار گردید. در این کارگاه حجت الاسلام هدایت نیا به ارائه مطالب لازم در این موضوع پرداخت و گفت: موضوع خانواده محوری و آسیبهای نوپدید در فضای مجازی کاملاً تربیتی می باشد که باید از این منظر به آن پرداخت.
وی منظور از خانواده محوری را توجه به تک تک اعضای خانواده برشمرد و گفت: اگر بخواهیم خانواده را با در نظر گرفتن تک تک اعضای آن در نظر بگیریم و با دیدگاه جامعه شناسان به آن نگاه کنیم که آن را یک نهاد اجتماعی می دانند بنابراین فضای مجازی تهدید های مختلفی می تواند برای خانواده به حساب آید.
استاد این کارگاه منظور از آسیب ها را ، آسیب های فردی، آسیب های اجتماعی، آسیب های روانی، آسیب های فیزیکی و ….برشمرد و گفت: وابستگی هایی که فضای مجازی می تواند ایجاد می کند اعم از: وابستگی به شبکه های اجتماعی و اعتیاد به اینترنت و ارتباط کنترل نشده با آن و وابستگی و اعتیاد به محتوای غیر اخلاقی … و نیز بودن افراد در کنار هم اما تقلیل یافتن روابط کلامی و غیرکلامی و ….. بیان کرد.
هدایت نیا در پاسخ به این سوال که: چرا فرزندان به فضای مجازی کشش زیادی دارند و زمان زیادی را صرف آن می کنند گفت: چون غالبا تنها گزینه تحت اختیار فرزندان، بهره مند شدن از جذابیت ها ی فضای مجازی و پرکردن اوقات فراغت از طریق آن می باشد.
وی ادامه داد: در اسناد بالادستی این مطلب وجود دارد که تمام قوانین و مقررات باید پیوست فرهنگی خانواده داشته باشدکه یکی از آنها این است که قوانین و مقررات در کل رسانهها از جمله رسانه ملی خانواده محور باشد. یعنی در تمام تولیدات باید جهتگیری به سوی مصالح خانواده باشد.
استادراهنمای سطح چهار رشته فقه خانواده در ادامه با اشاره به مساله گسست نسلی در خانواده ها گفت: اگر بخواهیم روی یکی از آسیب های بسیار مهم فضای مجازی تمرکز کنیم پدیده ای است که در جامعه شناسی به آن گسست نسلی می گویند. عناوین شکاف نسلی، تضاد فرهنگی، که همه اینها شاید معلول رسانه های جدید باشد. که این موضوع ابعاد بسیار مهمی دارد هم در حوزه حکمرانی ، هم در حوزه خانوادگی. دردرون خانواده یک شکاف و تقابل و تضادی شکل گرفته که نوعا بحث کارکردهای تربیتی خانواده را به شدت به چالش کشیده است.
هدایت نیا گفت: در حوزه حکمرانی می بینیم کسانی که در بدنه مدیریت بالای کشور هستند نوعا با کسانی که قرار است تحت مدیریت آنها زندگی کنند دچار گسست نسلی هستند. به عبارتی دیگر بدنه مدیریت ما سنتی است؛ اما بدنه جامعه ما مدرن شده است وی در مورد اختلاف نسل جدید و قدیم در ارتباط با فضای مجازی گفت: نسل جدید به فضای مجازی اعتماد دارد. اما نسل قبلی سوءظن دارد و بدبین است هم خودش فاصله میگیرد و هم بچه ها را منع می کند و دور نگه می دارد. برای نسل قدیم هنجارها و باورها بر این موضوع اولویت دارد.
نگاه نسل قبلی به گذشته است در حالی که نگاه نسل جدید به آینده. این مسائل باعث شده است که این موضوع در خانواده به یک تهدید تبدیل شود یعنی خانواده کارکرد نظارتی خود را ازدست داده و نمیتواند کاری بکند.
استاد این کارگاه اضافه کرد: فرزندان در فضای مجازی وقت زیادی را می گذراند و والدین نیازمند هستند که سواد رسانه ای را یاد بگیرند چون ما با نسلی مواجه هستیم که زبان آنها را متوجه نمی شویم بنابراین والدگری شکل خاص پیدا کرده که والدگری دیجیتالی است چون فرزند دیجیتالی شده.
هدایت نیا در بیان دلایل این موضوع گفت: از دلایل این امر می توان به این موارد اشاره کرد که: نسل جدید به سرعت بروز و مدرنیته شده در حالی که نسل قبلی از تحولات جامانده است.
به نظر میآید نسل قبلی حرکتی برای بروز شدن خود نمی کند ولی نسل جدید بخاطر ذهن آزاد و قدرت یادگیری بالایی که دارد موجب می شود که ارتباط بیشتری با این امکانات داشته باشد. اما نسل قدیم هم قدرت یادگیری اش کمتر شده و نیز ذهنش درگیر مسائل دیگر است..
وی ادامه داد: ما با سه نسل مواجه ایم:1- نسل قدیم که سواد رسانهای بسیار کم دارند ۵۵ سال به بالا
2- نسل میانی 30 الی 55 سال
3- نسل جدید کمتر از ۳۰ سال
شکاف بین نسل جدید و قدیم بسیار زیاد شده است و ناشی از تضاد فرهنگی است. شکاف بین نسل قدیم و جدید آنقدر عمیق شده که تعامل بین شان سخت شده است. یکی از کارهای مهم این است که مهارتهایی را آموزش دهیم که این دو نسل بتوانند با هم تعامل داشته باشند و صمیمیت آنها افزایش یابد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: نشانه های شکاف نسلی را که به وضوح آن را در عصر جدید می بینیم:
1- کاهش تقید به نسل خودی
2- تغییر شیوه گذران اوقات فراغت
3- حضور اجتماعی پررنگ بانوان
4- عادی انگاری ارتباط با جنس مخالف حداقل از نوع عاطفی که ویژگی مدرنیته است که 90 درصد رابطه بدون اطلاع والدین صورت می گیرد و هنگامی که وابستگی عاطفی شدید شد آشکار می شود.
5- تغییر شیوه ازدواج 90درصد رابطه عاطفی ابتدا شکل میگیرد و بعد ازدواج صورت می گیرد.
6- الگو گرفتن ازسلبریتی ها در رفتارهای فردی واجتماعی بجای الگو گرفتن از خانواده.
هدایت نیا در پاسخ به این سوال که: با توجه به مجازی و سایبری شدن نسل جدید و سنتی ماندن والدین با این شکاف نسلی چه باید کرد،؟ و آنها چگونه می توانند نقش نظارتی را ایفا کنند گفت: از مهمترین راهکارهای مناسب یکی این است که نسل قدیم خود را به نسل جدید نزدیکتر کند و دیگر، بالا بردن سطح آگاهی والدین و به روز شدن آنهاست که می تواند خیلی موثر باشد. کسی که سواد رسانه ای نداشته باشد نمی تواند فرزندش را تربیت کند. منظور از به روز شدن یعنی آشنایی با تکنولوژی روز.
وی در لزوم بیان این مباحث گفت:
این بحث میتواند به ما کمک کند که در ایفای نقش های خویش موفق تر باشیم.
1- ایفای نقش تربیتی در خانواده و والدگری
2- نقش تبلیغ در فضای اجتماعی به عنوان مبلغ با مخاطب جوان
پس هم مسئله شخصی خودمان است و هم دغدغه ما به عنوان مبلغ
ما باید بتوانیم از منابع اسلامی و سیره اهل بیت ، امارات و اشاراتی را استخراج کنیم و با نگاه روز عملیاتی کنیم. البته نگاه مهارتی نه موعظه ای.
استاد راهنمای سطج چهار این موسسه درمورد راهکارهای تفاهم نسلی گفت: یک نگاه آرمان گرایانه این است که: ما با نسل جدید ارتباط برقرار کنیم و الگو ها و ارزش ها را به اوانتقال دهیم. نهی از منکری کنیم که اثر گذار باشد که مثل ما فکر کند و باورها را بپذیرد. این مطلوب اول ما است . مطلوب دوم ما این است که اگر نپذیرفت بین ما و او فاصله نیفتد. و صمیمیت را بتوانیم حفظ کنیم همگرایی را افزایش دهیم و بتوانیم حرف بزنیم.
هدایت نیا اضافه کرد: بنابراین آشنایی با دنیای جوان و نوجوان. شناخت آمال و آرزو ها و گرایش ها و اقتضائات سنی آنها . یک مسئله مهم مهارتهای ارتباط کلامی است که بتوانیم با بچه های مان در سنین مختلف روابط توأم با صمیمیت داشته باشیم. چالش این است که بسیاری از والدین نمی توانند با کودکان و نوجوانشان ارتباط برقرار کنند و حرف بزنند و فرزند هم ترس این را دارد که در ارتباط با آن ها برچسب بخورد و یا توهین و تحقیر شود. بنابراین کارکردهای خانواده را به چالش کشیده و نقش الگوی خانواده را که بتواند ارزش های خودشان را به نسل جدید انتقال بدهند از بین برده یا کم رنگ کرده است.
بدانیم وقتی کودک به سن نوجوانی می رسد حس استقلال طلبی او افزایش می یابد و بعضی از هورمونهای بدن او سه برابرترشح می شود. روایت نبوی که می فرماید: ما پیامبران مأموریم با مردم به اندازه سطح درکشان معاشرت کنیم. یعنی مخاطب شناسی.
وی گفت: در کودک موعظه جواب می دهد ولی در نوجوان گفتگو جواب می دهد. وقتی گفتگویی می شود چون در این گروه سنی نوجوان برای خودش یک موقعیت و استقلال فکری قائل است در مقابل موعظه گارد میگیرد. اگر ما نسبت به نوجوان و جوان اطلاعات بیشتری به دست آوریم و علایق و سلایق آنها و مسائل روانشناسی آنها را بیشتر بدانیم باعث می شود که روابط بهتری با آنها داشته باشیم و اختلافات بین ما کم تر شود. اما در نوجوانان مهارت های گفتگو جواب می دهد زیرا راحت نظرش را می گوید و احساس امنیت کند و خود سانسوری نمی کند.
استاد این کارگاه گفت: بین اخلاق و آداب فرق است. آداب به شدت زمان مند و مکان مند است. اخلاق نسبی نیست اما آداب نسبی است. نسل جدید از آداب ما فاصله می گیرند و لی نباید آن ها را دین گریز بدانیم. مثلا الگوی پوشش نسبی است اما اصل پوشش قطعی است و ما باید بدانیم که در چه قسمتی باید حرف بزنیم. در مواردی که جوان در آداب می خواهد متفاوت باشد باید آسان گیر باشیم. اما در مورد اخلاق باید مواظبت کنیم ابعادی که مثبت است باید تقویت شود.
هدایت نیا به یکی دیگر از راه کارهایی که باید والدین در نظر داشته باشند اشاره کرد و گفت: باید سواد رسانه ای را جدی بگیریم اگرچه بسیار سخت است ولی سواد رسانهای و والدگری دیجیتال واقعا لازم است. چون تکنولوژی آنقدر به سرعت در حال پیشرفت است که باید مواظب باشیم جا نمانیم.
در زمان تهیه گوشی برای فرزند کودک و دسترسی به امکانات دیجیتالی باید والدین از نرم افزار کنترل والدین که در گوشی های فرزندان نصب می شود ( parental control ) را تهیه کنیم. و هدف این است که دسترسی کاربر را به محتوای غیر اخلاقی از بین میبرد و غیر ممکن میکند.
وی گفت: هم زمان می توانیم هم استفاده و هم سرعت و هم محتوا را کنترل کنیم. مهم این است که ما بتوانیم از این نرم افزار استفاده کنیم. چون رابطه با کودکان بیشتر الگوی ارتباط عمودی یکسویه و از بالا به پایین می تواند باشد با فرزند خود تفاهم نامه اخلاقی امضا کنیم که همانطور که وسایلی که خریداری می شود دستورالعمل استفاده دارد پس برای کاربرد این تکنولوژی نیز باید دستورالعملی داشته باشیم.. در کودکان چون سواد رسانه ای پایین تر است و اقتدار پدر مادر بیشتر است و از نظر اقتصادی وابستگی کامل به والدین دارند به حرف پدر و مادرگوش می دهند. بنابراین تعهد نامه امنیت آنلاین امضاء می کنیم. البته محدودسازی به موازات سن فرزند کاهش پیدا می کند.
هدایت نیا اضافه کرد: دستگاه فرهنگی که می توانند کمک کنند برای چک کردن نرم افزار و بازیهای کامپیوتری عبارتند از سازمان تبلیغات، بسیج ،ارشاد اسلامی، حوزه های علمیه که دغدغه اعتقادی دارند. می توان نرم افزار و فیلم ها را ادیت کرد و بعد استفاده نمود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه در ادامه با اشاره به عدم توانمندی حوزه های علمیه در این بخش گفت: از مشکلات حوزه های علمیه این است که: نقش آنها نقش واعظ است در صورتی که این نسل موعظه نمی خواهد. مهارت می خواهد. به طور مثال در مورد کنترل خشم آیا نیازمند علم است یا مهارت؟ مسلما مهارت و باید دانسته ها را در اثر تمرین وتکرار در یک فرآیند زمانی در رفتار نهادینه کنیم. ما اگر بخواهیم نقش تربیتی مان را در شرایط جدید ایفا کنیم نیازمند آن هستیم که بتوانیم در این فضا اعمال نقش کنیم.
هدایت نیا در پایان تاکید کرد: ما مبلغان شیوه مان به روز نیست. رسانهای که نسل جدید با آن سر وکار دارد شبکه اجتماعی هست که هم می خواهد پیام بدهد و هم پیام دریافت کند. اما رسانههای ما یک طرفه است. منبر و سخنرانی ، رادیو یا تلویزیون یا… همه اینها یک رسانه یک طرفه است. اما شبکه های اجتماعی یک رسانه دو طرفه است علت این که اثربخشی ما کم است به خاطر این است که از این تکنولوژی بی نصیب مانده ایم. ما حوزویان از این نسل جا ماندیم. بروز بودن یعنی با آخرین تکنولوژی فرایند انتقال پیام را تسریع کنیم. پویا نمایی، تصاویر متحرک خیلی تاثیر گذار است.
آخرین نظرات