پژوهشگر: ملیحه فرامرزی[1]
آیه 64 ازسوره بقره که فرمود ( فلَولافَضل اللهِ علیهِم ورَحمَته ولکنتُم مِنَ الخاسِرین ) اگرفضل خدا و رحمت خدا برشما نبودهمه دچار خسارت می شدید. از آیات قرآن مجید استفاده می شودکه فضل و رحمت الهی به دو صورت بر انسان تجلی می کند که به شرح زیر می باشد :
رحمت تشریعی: این نوع از تجلی رحمت را می توان به دو قسم تقسیم نمود:
الف: اوامر ونواهی حضرت حق:که این تجلی رحمت به صورت تشریعی می باشد. بدین معنا که خداوند از باب احسان، لطف، محبت، عنایت، به بندگانش نظر می کند یا بندگانش را به مقامات بالاتری برساند. او برای این کار مقرراتی را به شکل اوامر و نواهی متوجه انسان می کند که این خودش هم از دوراه به انسان می رسد یکی از راه نزول کتب اسمانی ودیگری از راه اخبار وروآیات معصومین علیهم السلام .خداوند به انسان توجه خاص و ویژه ای داشته است که به دو شکل رحمت رحمانی وعام ورحمت رحیمی در امور تشریعی جلوه گری می کند .
خداوند به انسان این توان را بخشیده است تا نسبت به خود و جهان شناختی به دست اورد وبه اراده واختیار خویش کفر وایمان را برگزیند. اگرچه که ایمان وتوانایی شناخت آن و تصدیق ان وحرکت در مسیرعلم و داشتن اراده و اختیار درحوزه امور تکوینی قرار می گیرد ولی ناظر به امورتشریعی است. همچنین انسان می تواند ازقابلیت شناختی وایمان خویش بهره گیرد ونسبت به قیامت و رستاخیز ایمان یابد(. انعام: 154).
چنین ایمانی می تواند جلوه ای ازرحمت تشریعی خداوند بر وی را بیشتر کند و شخص به اسلام در آید واز هدایت خاص وعام پیامبر اسلام بهره مند شوند(. جاثیه: 20). و برخی موارد دیگر ازجمله تزکیه وطهارت مردمان ( نور 2) تذکرات وپندهای خداوندی (. قصص: 43). همه اینها نشانه های رحمت تکوینی مرتبط به تشریعی خداوند در حق انسآن هاست پس در حقیقت می توان گفت که خارج شدن ازه ظلمت ها وهدایت به سوی نور از آثار رحمت الهی واز جلوه های رحمانیت وی می باشد که در آیه 9 سوره حدید به آن اشاره شده است .
در صحیفه سجادیه دعای اول فراز چهاردهم آمده: « ثم امرنا لیختبر طاعتنا و نهانا لیبتلی شکرنا. فخالفنا عن طریق امره . ورکبنا متون زجره. فلم یبتدرنا بعقوبته. و لم یعاجلنا بنقمته.بل تآنانا برحمه تکرما .وانتظرمراجعتنا برافته حلما » . سپس به ما امر فرمود تا اطاعت مارا بیازماید واز بعضی اشیا نهی کرد تا میزان شکرما را به ما بفهماند. ولی ما با دستورهای او مخالفت نموده و چیز های را که نهی کرده بود مرتکب شدیم . با این حال او برکیفر ما مبادرت نفرمود وبا رحمت با ما رفتار کرد واز روی بردباری و مهربانی خود چشم به راه توبه ما است .
امرونهی های الهی علاوه بر اینکه روش زندگی را در این دنیا به ما نشان می دهد دارای یک برنامه ای است که به تکامل انسان کمک می کند به همین علت اگر این امرو نهی نادیده گرفته شودکم کم انسان به طبیعت حیوانی وارد می شود. اضافه بر این امور امر و نهی های الهی آزمایش هستند در مورد اطاعت کردن از خدا وشکر نعمت های او است که بر سر راه انسان قرار می گیرندکه بیرون امدن از آن نشان از تکامل روحی ومعنوی انسان است(.ممدوحی کرمانشاهی، 1386، ج اول ، فراز 14 .ص 251 ) .
ب: رضایت الهی وبهشت : از آیات قرآن مجید می توان فهمیدکه رضوان ورحمت الهی از دل فضل ورحمت تشریعی ظهور می کند.
بنابراین اگر فضل ورحمت خدا به صورت اوامر ونواهی ونیز هم به صورت رضایت الهی وبهشت نصیب ما نمی شد؛ انگاه مصداق همین آیه می شدیم که می فرماید : « لکنتم من الخاسرین» : یعنی ما درخسران شدیدی واقع می شدیم که خداوند درسوره عصر از خسران انسان خبر می دهد. « ان الانسان لفی خسر» . بی تردید انسان در زیان کاری بزرگی است )(. عصر: 2).
در صحیفه سجادیه در فراز چهارم در دعای امام سجاد .ایشان می فرمایند: « اللهم الیک تعمدت بحاجتی ،وبک انزلت الیوم الفقری وفاقتی ومسکنتی ،وانی بمغفرتک ورحمتک اوثق منب بعملی ،ولمغفرتک ورحمتک اوسع من ذنوبی ،فصل علی محمدوال محمد ،و تول قضاء کل حاجه هی لی بقدرتک علیها ،وتیسیرذلک علیک ،وبفقری الیک ،وغناک عنی ،فانی لم اصب خیرا قط الا منک ،ولم یصرف عنی سوءا قط احد غیرک ،ولا ارجو لامر اخرتی ودنیای سواک ».
خدایا حاجتم رابه درگاه تو اوردم وامروز فقر ونیاز ومسکنت خود را بر ساحت تو افکنده ام وبه رحمت تو امید وارتر از اعمالم هستم وبخشایش تو از گناه من وسیع تر است پس بر محمد وال محمد درود فرست وحاجتم را به قدرتت روا کن که برای تو اسان است ومن به تو نیازمند وتو از من بی نیازی. من هر خیری را از تو میدانم ونجات از شر را جز به تو نمی بینم وهرگز امیدی در دنیا و آخرت به جز تو ندارم .
بحث توحید افعالی یک نشانه به ما می دهد وآن اینکه که ما باید به نظام وجود خیلی اگاهانه تر نگاه کنیم واین را بدانیم که اگر کم و کاستی های ما بر طرف می شود یک موثری دیگر وجود دارد و اینها همگی از تجلی پروردگار است واین را بدانیم که نعمتهای خداوند بر اساس درخواست لفظی ما صورت نمی گیرد بلکه بر اساس نیاز وحاجت واقعی ما می باشد بنابراین بندگان در حد خود باید تلاش کنند وعمل کنند واین عمل های ما به تنهایی بهشت ومقام های بالا را ثمر نمی دهد بلکه باید لطف ورحمت خدا ضمیمه آن باشد چون در کارهای ما عیب ونقص زیاد وجود دارد.
( .ممدوحی کرمانشاهی، 1386 ، ج 4، ص 229 ،230) .
2-رحمت تکوینی : دومین تجلی رحمت به صورت تکوینی می باشد وشامل همه اموری می شود که انسان در زندگی خود به آن نیازمند است می توان به خلقت شب که سکون وارامش انسان را فراهم می اورد به عنوان یکی از جلوه های رحمت تکوینی اشاره کرد در آیه 73 سوره قصص ( ومن رحمته جعل لکم اللیل …………لتسکنو فیه )
وامور دیگری از جمله : حفظ جان مومنان .فتح /25 . حرکت کشتی ها بر روی اب در رودها ودریاها . سوره اسرا /26
حفاظت زمین از هرگونه آسیب(. حج: 65 ).
خلقت چهار پایان(. نحل:5 و7). را میتوان در راستای تبین جلوه هایی از رحمت رحمانی خداوند درامور تکوینی بر شمردکه انسان از ان برخوردار می شود . (. حسین انصاریان، 1393، ص 75و 82 ) .
[1] - طلبه سطح دو مدرسه علمیه الزهرا(س) گرگان
آخرین نظرات