شاخص های آموختن وعلم آموزی
1-خلوص نیت
«از مهمترین شاخصهای علم آموزی انگیزه و نیت است. طلبه بایستی در مسیر کسب علم، هدف الهی و موازین انسانی را در نظر بگیرد و هیچ گونه هدف مادی و کم ارزشی را با آن قرین نسازد. یعنی نباید اغراض و هدفهای دنیایی و کم ارزش که موجب ذلت و خواری و فرومایگی در نزد خدا و از دست دادن اجر و پاداش دائمی می شود رادر نظر بگیرد و رسیدن به مقامات دنیوی و کسب شهرت اجتماعی برای جلب نظر مردم و احترام آنان و کسب مال و شغل و امثال آن رامدنظر قراردهد.
2-پرهیز از غرور علمی
این آفت معلول اندکی دانش است؛ زیرا اگر انسان در علم غوطه ور شود و از دانش عمیق برخوردار باشد به جایی میرسد که تمام معلومات خود را دربرابر مجهولات خود همانند قطره ای در برابر دریا می بیند چنین فردی هرگز به علمش مغرور نمیشود.
3-انضباط و برنامهریزی علمی
انضباط و برنامهریزی از ضرورتهای اجتماعی و شرط موفقیت در عرصه دانش و پژوهش است. زیرا برنامهریزی موجب تنظیم و ازدیاد فرصت های علمی و ثمربخشی آن شده وسبب درنظرگرفتن اولویت ها می شود. درهمین رابطه امام علی علیه السلام می فرمایند: عمرکوتاه تر از آن است که هر آنچه دانستنش برای تو نیکو باشد را بیاموزی، پس به ترتیب اهمیت بیاموز.
4- استمرار و مداومت علمی
حدیث پیامبر اکرم(ص): (اطلب العلم من المهد الی اللحد) بیانگر این است که در فرهنگ اسلامی هیچ گونه محدودیت زمانی و مکانی برای طلب علم و دانش دیده نمی شود و امام علی بر اصل تداوم در تحصیل علم تاکید کرده و رسیدن به کنه موضوع مورد مطالعه را در گرو تداوم درس و مطالعه معرفی کرده ومی فرماید:. هرگز به حد کمال علمی نمی رسد مگر کسی که در طول مدت به کار آن علم بپردازد و ادامه فکر و نظر و بحث در آن علم دهد.
5-عمل به علم
خداوند متعال درآیه 5 سوره جمعه می فرماید:
مَثَلُ الَّذينَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ الْحِمارِ يَحْمِلُ أَسْفاراً بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمينَ
و این آیه مرز بین انسان و حیوان را عمل بر طبق علم و به کار بستن علم می داند. عالمی که به علم خود عمل نکند بسان آن چهارپایی است که بار کتاب را حمل کرده و از آن چیزی نمی فهمد.حیات بشر آمیزه ای از علم و عمل است و نیز آگاهی و دانش او خطوط فعالیتش را ترسیم و به کار و کوشش او کمک میکند ، ناهماهنگی میان دانش و عمل انسان را از حیات و هدایت انسانی بی بهره می کند؛ زیرا هدایت بشر از اندیشه های علمی و انگیزههای عملی ساخته میشود و کسی زنده است که اندیشه صادق و انگیزه صالح داشته باشد.دردین اسلام نه تنها به تحصیل علم ترغیب و تشویق شده است بلکه به عمل به آن نیز تاکید شده است و سودمندی علم را در گرو عمل به آن می داند.
امام علی (ع)درحکمت ۳۶۶ نهج البلاغه می فرماید: «علم و عمل پیوندی نزدیک دارند و کسی که علم داشت باید به آن عمل کند. زیرا که علم عمل را فرا می خواند اگر پاسخش داد می ماند و گرنه کوچ می کند.» عکس آن نیز صادق است به این معنا که عمل به علم موجب ازدیاد و فزونی در آن میشود.و کسی که عمل کندبه آنچه علم به آن دارد خدای تعالی او را به آنچه به آن علم ندارد عالم می کند.
6- تواضع و فروتنی در برابر استاد
«امام سجاد (ع) می فرماید:حق کسی که تو را تعلیم می دهد برتو آن است که در تعظیم و تکریم و احترام او کوتاهی نکرده محضر و مجلس او را بزرگ شماری و به نحو احسن به گفتار او در حال درس گوش فرا دهی و با پیشانی باز از گفتار و درسش استقبال کنی.» 1
7-پرسش و پرسشگری
پیامبر اکرم (ص) در مقام اهمیت و جایگاه پرسش و سوال پرسیدن میفرمایند: دانش گنج است و کلید آن پرسش است. بپرسید خداوند شما را رحمت کند به درستی که چهار دسته ماجورند: پرسشگر، گوینده ،شنونده و دوستدار آن ها.
8-تحمل سختی ها و مشکلات
ارزش علم و دانش آنقدر زیاد است که برای تحصیل آن باید از راحتی و آسایش گذشت و تن به هر سختی و مشقتی داد. ثانیاً تا دانشجو در راه کسب علم و دانش سختی و رنج و زحمت را نپذیرد به ارزش آن پی نخواهد برد و قدردان دانش و دانشمند نخواهد بود.»2
9-دستیابی به رشد وکمال
« درآیه ۶۶ سوره کهف حضرت موسی به حضرت خضر می فرماید: آیا اجازه میدهی تو را پیروی کنم برای اینکه مرا از آنچه از رشد و کمال آموزنده شدهای بیاموزی؟ از کلمه رشد استفاده می شود که تعلیم و تعلم تنها به منظور رشد و راهیابی به مسیر کمال و سعادت انسانی ارزشمند است و گرنه تعلیم و تعلم بدون دستیابی به رشد ارزشی ندارد. به تعبیر دیگر تعلیم و تعلم باید یا در مقام نظر و اندیشه بر رشد و راهیابی به کمال منجر شود و یا در عمل به صراط مستقیم و مسیر کمال منتهی گردد. هم چنین تعلیم و تعلم به دلیل مقاصد دیگر مثل دست یافتن به جاه و مقام و قدرت و ثروت نیز ارزش حقیقی ندارد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که هدف غایی تعلیم و تعلم در نظام اسلامی همان رشد و راه یابی به مسیر کمال و هدایت به سوی سعادت است.»3
منابع:
1- جعفری،زهره، حسینی راضیه ،شیخ الاسلامی ،نفیسه سادات،زیر ساخت های اخلاق اسلامی،آداب تعلیم وتعلم ازمنظر رساله حقوق امام سجاد(ع)،پژوهش های اخلاقی،پاییز 1394شماره 21 https:www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1225621
2-حسن وندی، محسن، اکبرنژاد، مهدی، دالوند، فاطمه، الگوی فرهنگ مطلوب دانشجویی ازنگاه قرآن وحدیث،مهندسی فرهنگی:زمستان 1392،شماره 78،از27 تا 37 https:www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1030984
3-فلاح پور،مجید ،آداب تعلیم وتعلم درداستان موسی وخضر، مجله علوم انسانی،بهمن واسفند 1386،شماره 73،از167تا198 https:www.noormags.ir/view/fa/articlepage/792692
آخرین نظرات