پژوهشگر: ملیحه فرامرزی[1]
جهان و همه افرینش وهمه موجوداتش هستی و عناصرش به فرموده قرآن مجید از نشانه های مهر و رحمت خداست. قرآن از انسان دعوت می کند که با دقت عقلی به نشانه های مهر و محبت خدا بنگرد تا ازبرکت این دقت زمینه به بارنشستن درخت مهر و محبت را در سرزمین وجود خود فراهم آورد وخود او هم با درس گرفتن از آثار رحمت به اختیار و انتخاب حکیمانه خود نشانه مهر و محبت حق گردد.
1. مهرورزی پیامبر
مومن مهر ورز و نرم خو و رقیق القلب همچون آهن ربایی بسیار قوی که مردم را به حوزه ایمان و اخلاق جذب می کند و وجودش به تعداد مومنان و یاران خدا می افزاید و در حقیقت واسطه فیض بین خدا وبندگان او می شود: خداوند درقرآن مهرورزی پیامبر را یکی از آثار رحمت خود بیان نموده است ومی فرماید: .فبما رحمه من الله لنت لهم ولو کنت فظا غلیظالقدب لانفضوا من حولت فاعف عنهم واستغفرلهم وشاورهم فی الامر……….
ای پیامبر پس به مهر و رحمتی از سوی خدا با آنان نرم خوی شدی و اگر درشت خوی و سخت دل بودی از پیرامونت پراکنده می شدند. بنابرین از آنان گذشت کن و برای آنان آامرزش بخواه و درکارها با آنان مشورت کن(. حسین انصاریان، 1394 ص 203 ).
علی ابن الحسین (ع) در دعای دوم از فراز دوم می فرماید: « اللهم فصل علی محمد امینک علی وحیک.و نجیبک من خلق.و صفیک من عبادک امام الرحمه . و قائدالخیر.ومفتاح البرکه . کما نصب لامرک نفسه. وعرض فیک للمکروه بدنه» . خدایا .برحضرت محمد درود فرست .هم او که امین وحی ونجیب ترین و برگزیده ترین بندگان تو است .او که پیشرو در رحمت و رافت و خیر وکلید برکات و خیرات بود و تن و جان خود را در راه اوامر و فرمان تو به رنج انداخت .
یکی از ویژگی های آنچه را که پیامبر اسلام برای مردم آورده . مزاحم وبارسنگین نیست بلکه یک هدیه ای است که از جانب خداوند برای مردم که راه چگونه زندگی کردن را هم در این عالم و هم درابدیت نشان می دهد و این دین اسلام چراغی است در تاریکی این دنیا ودرمانی است برای جآن های مریض.
همچنین امام درآخر دعای ششم فراز نوزده می فرماید: « انک انت المنان بالجسیم.الغافر للعظیم. و انت ارحم من کل رحیم .فصل علی محمد واله الطیبین الطاهرین الاخیار الانجبین » . خدایا تو بربندگان منت فراوان داری و بخشاینده گناهان بزرگی و از هر مهربانی مهربان ترهستی .پس بر محمد وخاندان پاک وبرگزیده ترین او درود فرست.
به پیامبر و خاندان او درود می فرستد تاشکرو ثنای خود را تکمیل کند و با این حمد و ستایش که می کند رحمت الهی را بیشترجلب می کند و در افزایش فضل و رحمت خدا موثر است. شهود وشناخت (. ممدوحی کرمانشاهی، 1386، ج اول، ص 273).
2. رهایی از دام شیطان
یکی از راه هایی دورساختن شیطان پاک کردن دل از صفات نکوهیده است. حقیقت ذکر خدا دردل جایگزین نمی شود. مگر پس از اباد شدن دل به تقوا و پاک شدن دل از صفات نکوهنده وگرنه این ذکرحدیث نفس است و بردل حکومت ندارد و سلطه شیطان را دفع نمی کند از این رو خدای متعال فرمود :
«ان الذین اتقوا اذامسهم طائف من الشیطان تذکروا» این آیه یکی از آثار و برکات رحمت را رهایی از دام شیطان معرفی نموده است. با توجه به این آیه دلی که خالی از غذای شیطان است تنها با یاد خدا شیطان از آن منزجر می شود ولی اگر شهوت بر دل غالب شود ذکر خدا نمی تواند شیطان را از درون دل بیرون کند پس شیطان در درون دل مستقر می شود (. فیض کاشانی،1386، ص 44).
خداوند می فرماید: «واذاجاءهم امرمن الامن اوالخوف اذاعوابه ولولافضل الله علیکم ورحمته لاتبعتم الشیطان الاقلیلا»(. نساء: 83) دراین آیه به یکی از اعمال نادرست منافقان و یا افراد ضعیف ایمان اشاره کرده آن ها کسانی هستند که هنگامی که اخباری مربوط به پیروزی و یا شکست مسلمآنان به آنان برسد؛ بدون تحقیق آن را همه جا پخش می کنند و در پایان آیه به این حقیقت اشاره می کند اگرفضل و رحمت الهی شامل حال شما نمی شد و به وسیله راهنمایی های پروردگار از چنگال این گونه شایعات و عواقب وخیم آن نجات نمی یافتید. لذا می فرماید: اگر فضل ورحمت خدابرشما نبود همگی جزء عده ی کمی، از شیطان پیروی می کردید(. مکارم شیرازی و همکاران، 1388، جلد4، ص 323).
امام سجاد ع: در دعای هفدهم فراز سوم می فرماید: « اللهم اخساه عنا بعبادتک .واکبته بدووبنا فی محبتک. واجعل بیننا و بینه سترا لآیهتکه .وردما مصمتا لایفتقه». خدایا شیطان را با بندگی خود از حریم زندگی ما بران و با پایداری ورزیدن دردوستی خود وی را منکوب ساز و بین ما وشیطان چنان حجابی قرارده که نتواند ان را بدرد و سدی استوار برقرارساز که قدرت شکافتن آن را نداشته باشد.
در این دعا با بیان انواع دشمنی ها و نیرنگ های شیطان از راه های نفوذ در اعماق وجود انسان پرده برداشته و به راه های جلوگیری از ورود به حریم دل و دخالت در تصمیم گیری های انسان اشاره نمو ده است .امام در فراز سوم علاج قطعی را از خداوند متعال در خواست می فرماید: که از لطیف ترین و ظریف ترین کلمات حضرت است. حضرت دراین فراز ازخدا می خواهد که توفیق بندگی خالصانه همراه با محبت ورحمت به وی عطا فرماید؛ زیرا اگر قلب عبادتگاه حضرت معبود و لبریز از شراب محبت حضرت حق گردد آن گاه مجالی برای ورود چیز دیگر باقی نخواهد ماند(. ممدوحی کرمانشاهی، 1386، ص126).
3. رهایی از خسران
اگر رحمت خداوند نبود پیمودن مراحل انسانیت و منازل ادمیت امکان نداشت و چه بسا زندگی وسفره حیات جز خسارت و زیان چیزی نمی ماند و سیرت انسانی به شکل سیری بسیار بدمنظره وغیر قابل تحمل تغییرقیافه می داد انسان زمانی که مورد رحمت و فضل حق قرار گیرد از سنگین ترین خسارت و زیان که برباد رفتن سرمایه وجود اوست، در امان می ماند . قرآن کریم می فرماید: « لم یرحمنا ربنا ویغفرلنالنکونن منی الخسرین»(. اعراف: 149). اگرخدا مارا نبخشد و ازما نگذرد سخت از زیانکاران خواهیم بود اگرمارا نیامرزی ورحمت خود را شامل حال ما نکنی از زیانکاران خواهیم بود و نخستین خواسته بشر از خدا تقاضای عفو و رحمت بود(. قرائتی، 1381، جلد 4 ).
4. حمایت ازیتیمان
یکی از موارد آثار رحمت خداوند حمایت و توجه ویژه خداوند به یتیمان می باشد و در قرآن سفارش زیادی به رعایت حقوق یتیمان نموده است به عنوان نمونه در آیه « و اما الجدار فکان لغلمین یتیمین» کهف 82 یتیمان را مورد رحمت خود قرار داده است.
تفسیر: ذکریتیمی دو پسر و وجود گنجی متعلق به آن دو در زیر دیوارکه پروردگار نخواست که گنج را بیرون اورند این رحمتی از سوی پروردگاراست . اگر دیوار بریزد گنج فاش گشته و از بین می رود وجمله رحمه من ربک تعلیل این اراده است.
پس رحمت خدای تعالی سبب اراده اواست به اینکه یتیم ها به گنج خود برسند ومحفوظ ماندن گنج منوط به وجود دیواری روی آن بوده و این خود سبب برانگیخته شدن رحمت خدا است(. طباطبائی،1374 ، ج13، ص 324)
5. تزکیه نفس
منظوراز خودسازی وتهذیب نفس وبه طور کلی پرداختن به خویشتن .شکل دادن و جهت بخشیدن به فعالیت های حیاتی و تصحیح انگیزه ها و در نظرگرفتن مقصد نهایی و سرگیری فعالیت ها برای خداوند است. نه محدود کردن و متوقف ساختن فعالیت ها و توجیه به اینکه انسان فقط به خود بپردازد و درفعالیت های اجتماعی مشارکت نداشته باشد وعزلت گزینی را رویه خود سازد. دراین رابطه متاسفانه گروهی از روشنفکران که دل باخته و شیفته فلسفه غرب و مبتلا به روحیه خود باختگی و خودکم بینی هستند سعی می کنند بسیاری از ارزش ها ومعتقدات اسلامی را تطبیق دهند و به آن ها قداست ببخشند(. مصباح یزدی1388، ص126).
قرآن کریم می فرماید: «یا آیها الذین امنوا……….ولولا فضل الله علیکم ورحمته ما زکی منکم من احد ابدا.»( نور: 21)
ای کسانی که ایمان آورده اید اگرفضل ورحمت خدا نبود هرگز تزکیه نمی شد هیچ کدام از شما . در این آیه به یاد آوری امتنان به فضل ورحمت بازگشت شده و این اهتمام خود موید این احتمال است که مورد بحث در آیه مربوط به رسول خدا بوده و اهتمام بخاطر احترامی است که آن جناب نزد خدای سبحان داشته است. دراین آیه که برای بارسوم امتنان بفضل و رحمت یاد آوری می شود، جواب لولا راآورده و فرموده اگر فضل و رحمت خدای شما نبود هیچ یک ازشما ابدا تزکیه و پاک نمی شد(. طباطبایی، 1374، ) .
درصحیفه سجادیه آمده. « اللهم انک کلفتنی من نفسی ماانتاملک به منی و قدرتک علیه وعلی اغلب من قدرتی .فاعطنی من نفسی ما یرضیک عنی.وخذ لنفسک رضاها من نفسی فی عافیه». الهی مرا به کاری درباره تهذیب واصلاح نفس مکلف ساختی که خود برانجام آن از من توانا تری و نیروی تو براین کار و برخود من از نیروی من غالب تر است. پس چیزی که تو را از من خوشنود می گرداند به من عطا کن. و رضای خود را درحال عافیت و تندرستی نه در حال بلا و گرفتاری ازمن دریافت نما.
انسان که یک موجود ضعیف و ناتوان است ودر یک میدان وسیع پرازجاذبه های پرقدرت غرائز و شهوات قرارگرفته است ومهمترین خواسته او رسیدن به لذت های مادی است ازجانب خداوند مکلف شده که خودش را از آلوده شدن به خواسته های غیر مشروع پاک نگه دارد و از جاذبه های غیرالهی و زرق و برق ظاهری خودش را پاک نگه دارد و این همان تهذیب واصلاح نفس است(. انصاریان، 1373، ج 6 ، ص391) .
[1] - طلبه سطح دو مدرسه علمیه الزهرا(س) گرگان
آخرین نظرات